چه آذرها بجان از عشق آذربایجان دارم
من این آتش خریدارش بجانم تاکه جان دارم
به بی پروائی من کس در این آتش نمیسوزد
من آن پروانه ,چون پروانه کی پروای جان دارم ؟
( عارف قزوینی )
درود بـه روان پـاک افسـران؛ درجـه داران و سربازان جانباخته و فـداکارارتش شاهنشاهی ایران کـه
درراه میهن جان باختنــد؛ تا آذربایـجان وکـردسـتان را به ایـران بـازگـردانیـدند.درروز 3 شهریـورماه سـال 1320ایـران ازشـمال وجنوب مورد حمـله و تجـاوز قـرار گرفـت. پس از 3روز مقاومـت, اعـلام ترک درگیری صادر شـد.نیروهای مهاجم بـآسانی توانسـتند ایـران و پایتخـت آنـرا اشـغال نمایـند. در آذربایـجان پیشـه وری و یـارانش کـه از زنـدان آزاد شـده بودند حـزب توده را سـازماندهی نمـودنـد.درمـدت چهارسـال تسلط ایـن حزب برآذربایـجان جنایـات؛ کشـتار و فجایعـی مرتکـب شـدند؛ که تـاریـخ از آن شـرم دارد.درشـهریور ماه سال 1324 دولت شوروی می دیـد که جنگ به پایان رسیده؛ دیر یا زود باید نیـروهای اوخاک ایـران را تـرک کننـد. تصمیـم گرفـت به نام جنبش خودمختاری آذربایـجان درایـن اسـتان که هنـوز در اشـغال او بود؛ حکومـت خود مختاری درست کنـد وآنـرا وسیلـه اعمال فشـاربه دولـت ایران به منظـوربدست آوردن امتیـازنفـت شـمال قـراردهد. و در یـک زمان مسـاعد آنـرا جـز جمهوری های شوروی نماید. بـرای ایـن منظوربـودکـه فرقـه دمکـرات آذربایـجان تشکیـل شد.جعفرپیشـه وری درانتخابات مجلس ازسوی خلخال بوکالـت مجلس شورایملی انتخاب شـد؛ اما بدلیل سوابـق سـو سیاسی اعتبارنامـه اش ردشـد. واین بهانه ای بود کـه پیشه وری دستورات ارباب خود را در تجـزیه آذربایـجان آشکارا عملی سازد.پیشـه وری نخست منظور اصلی خود را در زیـر پوشـش الفاظ پنهان میداشت و شعار فرقـه دمکرات را چنیـن عنـوان کـرده بـود:آزادی داخلـی ومختاریـت ملـی آذربایـجان؛ همراه با حفـظ استقلال و تمامیت ایران؛ تا آذربایـجان بتوانـد در پیشـبرد فرهنـگ خود وتـرقی و آبادانی آذربایجان بـارعایـت قوانیـن کشـور؛سرنـوشـت خـودرا راسـا" تعییـن نمایـد.شوربختانه آن زمان هم چون زمان کنونی برخی ازنویسـندگان و روشنفکـران که خود را مصلح و خیرانـدیش می دانستند، بـال گشـودند و در جهـت سود شخصی و بهره برداری از کاسه ی شکسته شده، به کاسه لیسی پرداختند و چشم هـای خود را برروی منافـع ملی بسـتند و راه ستایشـگری و فریب توده های مـردم ایران را برگـزیدند و گفتنــد:چـه عیـبی داردکه ایـن آواز از فضای آذربایجان عزیـز بلند گردد. امروز در آذربایجان نیـروی مساعد پیـداشـده و قیـام کرده اسـت. اگـر در چهار گوشـه مملکت هم علم طغیـان برافراشـته شـود؛ لابـد همـه را ماجراجـو و متجاسـر خواهنـد خوانـد؛ اما نهضـت آذربایـجان ماجراجـوئی نیسـت؛ بلکـه مقـدمه یک نهضـت ملی است.به ایـن ترتیـب پیشـه وری زمیـنه افکار خائنانـه خودرا مهیـا دیـد و آشکارا خواسته خـودراچنیـن اعلام داشـت:شـعارما: آذربایـجان مال آذربایـجانیها اسـت. بایـداین شـعار جامـه عمل بپوشد؛ تحـت قیمومیـت ملـت دیـگری نخواهیـم رفـت.هیئت هـایی بیـن تهران و تبریـز در رفت و آمدبـود؛ آخریـن هیئت درخردادماه 1325 بریـاسـت پیشـه وری به تهران آمـد. و همچنین در برابر آن هیئتی به ریاسـت مظفرفیروزبه تبریـز رفـت و توافقنامه ای در 15 ماده بین نمایندگان دولت مرکزی و پیشه وری امضـا شـد که قسمت نظامی این موافقتنـامه چنیـن بود:
"اگـر دسـتم بـریـده شود؛ سـند تجـزیه آذربایـجان را امضـا نخواهـم کرد مـن درصـورت اجبار حاضـرم ازسلطنت کناره گیـری نمایم؛ اما عملی بر خلاف مصالـح مملکـت درجهـت ازهم پاشیدن ارتـش ایران مرتـکب نمی شـوم."
شاهنشـاه فرمان حملـه ارتش رابه آذربایـجان صـادرفرمودند. زنجان پس ازیک نبـردخونیـن سقوط کـرد. ولـی غلام یحیـی هنوز در قافلانـکوه مقاومت می نمود در ایـن زمان بود کـه پیشـه وری درتبریـز اعلامیه پشـت اعلامیه صادرمی کرد و نیروهای دولـتی را ازحملـه به آذربایـجان برحـذر می ساخـت.رادیـو آذربایـجان می گفت:" ما قصـرها را بر سـر کسانیکه فرمـان حمله را به آذربایـجان صادر کرده اند خـراب می کنیـم. فـداییـان دمـکرات ازهیـچ نیـرویی هـراس نـدارند. این بـار حساب خود را با غـاصبیـن آزادی ملـت ایران یکبـاره تصفیـه خواهیـم کرد. این است حـرف آخـرمـا: «مـرگ هسـت ؛ بـازگشـت نیســت.»
در 19 آذرماه سـال 1325 شـهر میانـه سقوط کـرد. غلام یحیـی با شماری از یـارانش از راه نمیـن و پیشـه وری از راه جلفـا بـه میهن اصلی خود (روسیه) بازگشتند و ثـابـت شـد کـه هـم مـرگ هسـت؛ وهـم بـازگشـت.بـه مـوازات پیشـروی ارتـش درتمـام شـهرهای آذربایـجان مـردم برعلیـه گروه های چپ بپا خواستند و تمامـی آنها را خلـع سلاح کرده و در دادگاه صحرایی مجـازات نمـودنـد.درزنـدگانـی اقـوام زنـده و ملتهایی که دارای گذشته ی روشن تاریخی هستنـد آثـار معجـزه آسـای غرور ملـی ریشـه پایـدار دارد؛ زیـرا بیشتر ملل در دوران زنـدگی؛ شکست را تجربه کرده اند اما آنهاییکـه از موهبـت غرور ملـی برخوردار بـودند؛ در زیـر آنهمـه فشـار و بدبختـی حـس ملیـت خود را فرامـوش نکـرده و بـه وظیـفه ملی خود رفتـار نمودند و توانسـتند اساس نیک نامی و افتخارات خود را از آسـیب های جبران ناپذیر جلوگیری کنند.با ورود ارتـش آرامـش و امنیـت به آذربایـجان برگشـت. آنهایی که خانـه و کاشانه خـود را رهـا کـرده و در شهرهای دیـگر متواری شـده بودند؛ به خانـه های خـود بازگشـتند و تـومار جمهـوری آذربایـجان و کـردسـتان بهـم پیچیـده شـد.عواملی که باعث باز گشت آذربایجان به دامن ایران شد عبارت بودند از :
1- اراده مـردم غیـور آذربایجان بعنـوان مظهـر و نمـاد وحـدت ملـی 2- موقـع شـناسی و دیپلماسی درست و بجای محمدرضا شاه در اسـتفاده بهینه از نیـروهای مساعد ونـامسـاعد بیـن الملـی 3- فـداکـاری ارتـش شاهنشـاهـی، این سه عامل سبب شد تا ایـن روز تاریـخی و غرورانگیـز پشـتوانه افتخـارات ملـت ما گردد.
ایـن درس تـاریـخ اسـت ولـی ما از آن هیـچ نیاموختـه ایـم ودرس عبـرت نگـرفتـه ایـم. بجـای بررسـی اوضـاع گذشـته و عـلل پیدایـش آن؛ همه چیز را بفـراموشـی سـپردیـم و عاملیـن بدبختـی ها را نادیـده گرفتیـم.
درراه میهن جان باختنــد؛ تا آذربایـجان وکـردسـتان را به ایـران بـازگـردانیـدند.درروز 3 شهریـورماه سـال 1320ایـران ازشـمال وجنوب مورد حمـله و تجـاوز قـرار گرفـت. پس از 3روز مقاومـت, اعـلام ترک درگیری صادر شـد.نیروهای مهاجم بـآسانی توانسـتند ایـران و پایتخـت آنـرا اشـغال نمایـند. در آذربایـجان پیشـه وری و یـارانش کـه از زنـدان آزاد شـده بودند حـزب توده را سـازماندهی نمـودنـد.درمـدت چهارسـال تسلط ایـن حزب برآذربایـجان جنایـات؛ کشـتار و فجایعـی مرتکـب شـدند؛ که تـاریـخ از آن شـرم دارد.درشـهریور ماه سال 1324 دولت شوروی می دیـد که جنگ به پایان رسیده؛ دیر یا زود باید نیـروهای اوخاک ایـران را تـرک کننـد. تصمیـم گرفـت به نام جنبش خودمختاری آذربایـجان درایـن اسـتان که هنـوز در اشـغال او بود؛ حکومـت خود مختاری درست کنـد وآنـرا وسیلـه اعمال فشـاربه دولـت ایران به منظـوربدست آوردن امتیـازنفـت شـمال قـراردهد. و در یـک زمان مسـاعد آنـرا جـز جمهوری های شوروی نماید. بـرای ایـن منظوربـودکـه فرقـه دمکـرات آذربایـجان تشکیـل شد.جعفرپیشـه وری درانتخابات مجلس ازسوی خلخال بوکالـت مجلس شورایملی انتخاب شـد؛ اما بدلیل سوابـق سـو سیاسی اعتبارنامـه اش ردشـد. واین بهانه ای بود کـه پیشه وری دستورات ارباب خود را در تجـزیه آذربایـجان آشکارا عملی سازد.پیشـه وری نخست منظور اصلی خود را در زیـر پوشـش الفاظ پنهان میداشت و شعار فرقـه دمکرات را چنیـن عنـوان کـرده بـود:آزادی داخلـی ومختاریـت ملـی آذربایـجان؛ همراه با حفـظ استقلال و تمامیت ایران؛ تا آذربایـجان بتوانـد در پیشـبرد فرهنـگ خود وتـرقی و آبادانی آذربایجان بـارعایـت قوانیـن کشـور؛سرنـوشـت خـودرا راسـا" تعییـن نمایـد.شوربختانه آن زمان هم چون زمان کنونی برخی ازنویسـندگان و روشنفکـران که خود را مصلح و خیرانـدیش می دانستند، بـال گشـودند و در جهـت سود شخصی و بهره برداری از کاسه ی شکسته شده، به کاسه لیسی پرداختند و چشم هـای خود را برروی منافـع ملی بسـتند و راه ستایشـگری و فریب توده های مـردم ایران را برگـزیدند و گفتنــد:چـه عیـبی داردکه ایـن آواز از فضای آذربایجان عزیـز بلند گردد. امروز در آذربایجان نیـروی مساعد پیـداشـده و قیـام کرده اسـت. اگـر در چهار گوشـه مملکت هم علم طغیـان برافراشـته شـود؛ لابـد همـه را ماجراجـو و متجاسـر خواهنـد خوانـد؛ اما نهضـت آذربایـجان ماجراجـوئی نیسـت؛ بلکـه مقـدمه یک نهضـت ملی است.به ایـن ترتیـب پیشـه وری زمیـنه افکار خائنانـه خودرا مهیـا دیـد و آشکارا خواسته خـودراچنیـن اعلام داشـت:شـعارما: آذربایـجان مال آذربایـجانیها اسـت. بایـداین شـعار جامـه عمل بپوشد؛ تحـت قیمومیـت ملـت دیـگری نخواهیـم رفـت.هیئت هـایی بیـن تهران و تبریـز در رفت و آمدبـود؛ آخریـن هیئت درخردادماه 1325 بریـاسـت پیشـه وری به تهران آمـد. و همچنین در برابر آن هیئتی به ریاسـت مظفرفیروزبه تبریـز رفـت و توافقنامه ای در 15 ماده بین نمایندگان دولت مرکزی و پیشه وری امضـا شـد که قسمت نظامی این موافقتنـامه چنیـن بود:
"اگـر دسـتم بـریـده شود؛ سـند تجـزیه آذربایـجان را امضـا نخواهـم کرد مـن درصـورت اجبار حاضـرم ازسلطنت کناره گیـری نمایم؛ اما عملی بر خلاف مصالـح مملکـت درجهـت ازهم پاشیدن ارتـش ایران مرتـکب نمی شـوم."
شاهنشـاه فرمان حملـه ارتش رابه آذربایـجان صـادرفرمودند. زنجان پس ازیک نبـردخونیـن سقوط کـرد. ولـی غلام یحیـی هنوز در قافلانـکوه مقاومت می نمود در ایـن زمان بود کـه پیشـه وری درتبریـز اعلامیه پشـت اعلامیه صادرمی کرد و نیروهای دولـتی را ازحملـه به آذربایـجان برحـذر می ساخـت.رادیـو آذربایـجان می گفت:" ما قصـرها را بر سـر کسانیکه فرمـان حمله را به آذربایـجان صادر کرده اند خـراب می کنیـم. فـداییـان دمـکرات ازهیـچ نیـرویی هـراس نـدارند. این بـار حساب خود را با غـاصبیـن آزادی ملـت ایران یکبـاره تصفیـه خواهیـم کرد. این است حـرف آخـرمـا: «مـرگ هسـت ؛ بـازگشـت نیســت.»
در 19 آذرماه سـال 1325 شـهر میانـه سقوط کـرد. غلام یحیـی با شماری از یـارانش از راه نمیـن و پیشـه وری از راه جلفـا بـه میهن اصلی خود (روسیه) بازگشتند و ثـابـت شـد کـه هـم مـرگ هسـت؛ وهـم بـازگشـت.بـه مـوازات پیشـروی ارتـش درتمـام شـهرهای آذربایـجان مـردم برعلیـه گروه های چپ بپا خواستند و تمامـی آنها را خلـع سلاح کرده و در دادگاه صحرایی مجـازات نمـودنـد.درزنـدگانـی اقـوام زنـده و ملتهایی که دارای گذشته ی روشن تاریخی هستنـد آثـار معجـزه آسـای غرور ملـی ریشـه پایـدار دارد؛ زیـرا بیشتر ملل در دوران زنـدگی؛ شکست را تجربه کرده اند اما آنهاییکـه از موهبـت غرور ملـی برخوردار بـودند؛ در زیـر آنهمـه فشـار و بدبختـی حـس ملیـت خود را فرامـوش نکـرده و بـه وظیـفه ملی خود رفتـار نمودند و توانسـتند اساس نیک نامی و افتخارات خود را از آسـیب های جبران ناپذیر جلوگیری کنند.با ورود ارتـش آرامـش و امنیـت به آذربایـجان برگشـت. آنهایی که خانـه و کاشانه خـود را رهـا کـرده و در شهرهای دیـگر متواری شـده بودند؛ به خانـه های خـود بازگشـتند و تـومار جمهـوری آذربایـجان و کـردسـتان بهـم پیچیـده شـد.عواملی که باعث باز گشت آذربایجان به دامن ایران شد عبارت بودند از :
1- اراده مـردم غیـور آذربایجان بعنـوان مظهـر و نمـاد وحـدت ملـی 2- موقـع شـناسی و دیپلماسی درست و بجای محمدرضا شاه در اسـتفاده بهینه از نیـروهای مساعد ونـامسـاعد بیـن الملـی 3- فـداکـاری ارتـش شاهنشـاهـی، این سه عامل سبب شد تا ایـن روز تاریـخی و غرورانگیـز پشـتوانه افتخـارات ملـت ما گردد.
ایـن درس تـاریـخ اسـت ولـی ما از آن هیـچ نیاموختـه ایـم ودرس عبـرت نگـرفتـه ایـم. بجـای بررسـی اوضـاع گذشـته و عـلل پیدایـش آن؛ همه چیز را بفـراموشـی سـپردیـم و عاملیـن بدبختـی ها را نادیـده گرفتیـم.
