پیشگفتار مترجم
گاهی از دوستان مسیحی می پرسم دین پیش از مسیحیت دراروپا چه بوده است ؟ غالباً می گویند نمی دانیم . عده ای پس از دوسه روز می گویند : پاگانیسم . درهیچ مأخذی تعریف قابل قبولی از پاگان و پاگانیسم نمی توان یافت ، جز اینکه به هردینی غیر از ادیان یکتاپرستی «پاگانیسم» اطلاق می شود. به عقیده زنده یاد ذبیح بهروز ، ریشه واژه پاگان همان بغ و بغان است .
دربارۀ میترا ومیترائیسم ده ها کتاب ومقاله به زبانهای اروپائی نوشته شده ، اما مهمترین وژؤف ترین پژوهش دربارۀ مهر پرستی توسط زنده یاد ذبیح بهروز ، دکتر محمد مقدم (جُستار دربارۀ مهر وناهید) و استاد دکتر اصلان غفاری نوشته شده که درتحقیقات غربی وارد نشده است . جالب توجه است دردانشنامۀ آزادویکی پدیا (بخش فارسی) نیز اشاره ای به پژوهشهای این بزرگان نیست . حتی درایرانیکا با آن همه هیاهو ، هیچ نظر خوشی نسبت به استاد ذبیح بهروز و تحقیقات گسترده اش نشان داده نمی شود، چه رسد به دائره المعارف بزرگ اسلامی .
ترجمۀ مقالۀ حاضر چیزی برتاریخ نمی افزاید ، اما از دونظر قابل توجه است. نخست اینکه تأکید بیشتری برتأثیر دین ایرانی مهر پرستی برمسیحیت دارد و یادآور این نکته است که مهرپرستی تا چه حد گسترش داشته است . دیگر اینکه برخلاف آنچه گفته می شود مهر پرستی ایرانیان زن ستیز بوده ، ادعائی کاملاً نادرست وبی پایه است . ایرانیان پیش ازظهور زرتشت ، مهر وناهید ( خدایان خورشیدو آب) را می پرستیدندواشکانیان نیز مهرپرست بودند. اگر ادعا شده که ایرانیان پیرایشگر (Puritan ) بودند شاید مربوط به ساسانیان باشدکه همه آثار مادی مهری را ازبین بردند ولی خود ساسانیان نیز ضد زن نبودند. کما اینکه دردورۀ آنان چند شهبانو به پادشاهی رسیدند..
مسلماً هردینی درگسترش خود به سرزمین های دیگر رنگ وبوی محلی را می گیرد. شاید این زن ستیزی میترائیسم رومی ریشه در دورۀ اساطیری پیش از ورود میترائیسم روم باستان داشته باشد. ظاهراً قصد پژوهشگران غربی از ضد زن بودن مسیحیت وزن گریزی آبای کلیسای کاتولیک این است که تقصیر را به گردن میترائیسم ودرنهایت ایرانیان بیندازند.
ناگفته پیداست که تبعیض درمورد زنان درادیان الهی بیشتر از ادیان چند خدائی است . بااینهمه مقاله حاضر فقط به تأثیر میترائیسم برروم ، پایگاه اصلی مسیحیت اروپا ، اختصاص دارد. گرچه مهر پرستی درسرتاسر اروپا تا انگلستان گسترده بوده حتی با دقت درتورات می توان تأثیر میترائیسم را درسرزمین موعود دید.درکتاب مقدس گذشته از تکرار داستان توفان ، مگر زمانی که موسی به کوه طوررفت و چهل روز برنگشت، امتش دوباره به گاو- نماد میترائیسم پناه نبردند؟
شاید مشکل دراین باشد که بیشتر پژوهشگران و باستانشناسان اهل مغرب زمینند و خواه ناخواه تحت تأثیر کتاب مقدس . منظور این نیست که آنان انکار حقیقت می کنند. بلکه از کنار حقیقت می گذرند. حتی دانشمندی چون ویل دورانت صاحب تاریخ تمدن همۀ تلاشش این است که تمدن و تاریخ رابراساس تورات توجیه کند.
ناگفته پیداست که تبعیض درمورد زنان درادیان الهی بیشتر از ادیان چند خدائی است . بااینهمه مقاله حاضر فقط به تأثیر میترائیسم برروم ، پایگاه اصلی مسیحیت اروپا ، اختصاص دارد. گرچه مهر پرستی درسرتاسر اروپا تا انگلستان گسترده بوده حتی با دقت درتورات می توان تأثیر میترائیسم را درسرزمین موعود دید.درکتاب مقدس گذشته از تکرار داستان توفان ، مگر زمانی که موسی به کوه طوررفت و چهل روز برنگشت، امتش دوباره به گاو- نماد میترائیسم پناه نبردند؟
شاید مشکل دراین باشد که بیشتر پژوهشگران و باستانشناسان اهل مغرب زمینند و خواه ناخواه تحت تأثیر کتاب مقدس . منظور این نیست که آنان انکار حقیقت می کنند. بلکه از کنار حقیقت می گذرند. حتی دانشمندی چون ویل دورانت صاحب تاریخ تمدن همۀ تلاشش این است که تمدن و تاریخ رابراساس تورات توجیه کند.
کلام آخر اینکه خودما ایرانیان، مهر پرستی را به جهان عرضه کردیم وخودما همۀ آثار مادی آن را ازبین بردیم .
بانهایت تأسف پژوهش استادانی چون بهروز، مقدم و غفاری چون به فارسی نوشته شده ، راه به جائی نمی برد. به عنوان مثال استاد غفاری درکتاب ارزشمند خود « قصۀ اسکندرودارا» با دلائل متقن ثابت می کند که اسکندر از خوزستان امروز جلوتر نرفته وحتی کتاب محقق مصری احمد عثمان دربارۀ یوسف (گرچه به زبان انگلیسی نوشته شده) ثابت می کند که احسن القصص یوسف به این صورت که درکتاب مقدس آمده بی پایه است، بی انعکاس می ماند.
بانهایت تأسف پژوهش استادانی چون بهروز، مقدم و غفاری چون به فارسی نوشته شده ، راه به جائی نمی برد. به عنوان مثال استاد غفاری درکتاب ارزشمند خود « قصۀ اسکندرودارا» با دلائل متقن ثابت می کند که اسکندر از خوزستان امروز جلوتر نرفته وحتی کتاب محقق مصری احمد عثمان دربارۀ یوسف (گرچه به زبان انگلیسی نوشته شده) ثابت می کند که احسن القصص یوسف به این صورت که درکتاب مقدس آمده بی پایه است، بی انعکاس می ماند.
میترائیسم یا مهرپرستی
آئین میترا تا سدۀ چهارم میلادی تأثیر عمده ای برمسیحیت داشته . باربارا واکر در دائره المعارف اساطیر و اسرارزنان (1) بروجوه تشابه این دوکیش تأکید کرده است : میترا یا مهر مُنجی ایرانی بود که کیش ومراسمش رقیب عمدۀ مسیحیت دررم بود ودرچهارسدۀ نخست عصر مسیحیت بسیار موفق تر به شمار می رفت . درسال 307 میلادی امپراتورروم میترا را رسماً «حامی امپراتور» برگزید.
مسیحیت بسیاری از جزئیات این دین را زآمیز میترائی را تقلید کرده است . این شباهتهاباعث شد که بعدها مسیحیان، استدلالی به ظاهر قانع کننده بیاورند که شیطان با تقلید از دینی راستین قبل از تولد مسیح پیشدستی کرده است . شباهتها بین مسیحیت و میترائیسم آنقدر نزدیک است که سنت اگوستین (2) اعلام کرد که روحانیون معتقد به میترا همان الوهیتی را عبادت می کردند که خود او عبادت می کند.
میترا دربیست وپنجم دسامبر (چهارم دی ماه) که تولد « خورشید شکست ناپذیر » خوانده می شد ، زاده شد.که بالأخره درسدۀ چهارم میلادی به عنوان تاریخ تولد مسیح برگزیده شد. عده ای می گویند که میترا از پیوند زنای با محارم «خورشید - خدا» با مادرخودش زاده شد. درست مانند مسیح که خدابود ازمادرخدا تولد یافت .. بعضی را عقیده براین است که مادر میترا انسانی میرنده بود.عده ای دیگر می گویند میترا مادر نداشت اما به نحوی اعجاز آمیز از سنگی مؤنث Petra genetrix زاده شد که بوسیلۀآذرخشی قضیب شکل بارور شده بود. میلاد میترا را چوپانان شاهد بودند و مغ ها برایش درغار مقدس زادگاهش هدیه آوردند. میترا مجموعه ای از معجزات معمول را اجرا کرده ، مانند: زنده کردن مرده ، درمان بیمار، شفای کور ولنگ وبیرون کردن شیطان وروح پلید . همانند «پتر» Peterفرزند سنگPetra - میترا نیز کلید دار فرمانروائی بهشت است . پیروزی وعروج او به آسمان دراعتدال ربیعی (نوروز) عید پاک - زمانی که خورشید به نقطۀ اوج خود می رسد- جشن گرفته می شود.
مسیحیت بسیاری از جزئیات این دین را زآمیز میترائی را تقلید کرده است . این شباهتهاباعث شد که بعدها مسیحیان، استدلالی به ظاهر قانع کننده بیاورند که شیطان با تقلید از دینی راستین قبل از تولد مسیح پیشدستی کرده است . شباهتها بین مسیحیت و میترائیسم آنقدر نزدیک است که سنت اگوستین (2) اعلام کرد که روحانیون معتقد به میترا همان الوهیتی را عبادت می کردند که خود او عبادت می کند.
میترا دربیست وپنجم دسامبر (چهارم دی ماه) که تولد « خورشید شکست ناپذیر » خوانده می شد ، زاده شد.که بالأخره درسدۀ چهارم میلادی به عنوان تاریخ تولد مسیح برگزیده شد. عده ای می گویند که میترا از پیوند زنای با محارم «خورشید - خدا» با مادرخودش زاده شد. درست مانند مسیح که خدابود ازمادرخدا تولد یافت .. بعضی را عقیده براین است که مادر میترا انسانی میرنده بود.عده ای دیگر می گویند میترا مادر نداشت اما به نحوی اعجاز آمیز از سنگی مؤنث Petra genetrix زاده شد که بوسیلۀآذرخشی قضیب شکل بارور شده بود. میلاد میترا را چوپانان شاهد بودند و مغ ها برایش درغار مقدس زادگاهش هدیه آوردند. میترا مجموعه ای از معجزات معمول را اجرا کرده ، مانند: زنده کردن مرده ، درمان بیمار، شفای کور ولنگ وبیرون کردن شیطان وروح پلید . همانند «پتر» Peterفرزند سنگPetra - میترا نیز کلید دار فرمانروائی بهشت است . پیروزی وعروج او به آسمان دراعتدال ربیعی (نوروز) عید پاک - زمانی که خورشید به نقطۀ اوج خود می رسد- جشن گرفته می شود.
پیش از بازگشت به آسمان ، میترا «شام آخر» رابا دوازده حواری خود - نماینده دوازده منطقه البروج (Zodic) - جشن گرفت.. پرستندگان او به خاطرۀ این مراسم، در خوراکی شعیره ای شامل نان نشانه گذاری با صلیب شرکت می کردند. این یکی از هفت مراسم آئینی میترائی و الگوی هفت عشای ربانی مسیحی است. معتقدان میترا آن را «میزد» می نامیدند که درزبان لاتینی به missa ودرانگلیسی به mass تبدیل شده است . تصویر میترا درسنگ آرامگاه درهمان غاری که مظهر زهدان مادرش بود محوشد؛ او ازآن برآمده بود و گفت دوباره زنده خواهد شد.
میترائیسم مانند مسیحیت اولیه دینی مبتنی برزهد و ریاضت ، و زن ستیز بود. مجامع روحانی آن فقط از مردان مجرد تشکیل می شد. زنان از ورود به معابد میترائی منع می شدند. زنان خانواده های میترائی با کیشمردان کاری نداشتند اما درمعابد مختص خودشان مانند ایسیسIsis، دیانا و جونو درمراسم «مادِربزرگ» Great Motherشرکت می کردند. معتقدان میترائیسم برای حذف زن از اسطوره آفرینش خود ، مادر همه زندگان» درباغ «پردیس» (pairidaeza) را با گاوی به نام «تنها مخلوق» جایگزین کردند. به جای حوا ، این گاو همسر نخستین مردبود. همۀ مخلوقات از خون گاو زاده شدند. با وجود زائیدن عجیب و غریب گاو تقلیدی اززائیدن زنان است . حیوان اخته و قربانی شد و خونش برای باروری سحر آمیز به ماه پاشیده شد.کرۀ ماه منشأ «خون زندگی » ماهانه زنان است .که فرزندان واقعی برروی زمین تولید کنند.
میترائیسم مانند مسیحیت اولیه دینی مبتنی برزهد و ریاضت ، و زن ستیز بود. مجامع روحانی آن فقط از مردان مجرد تشکیل می شد. زنان از ورود به معابد میترائی منع می شدند. زنان خانواده های میترائی با کیشمردان کاری نداشتند اما درمعابد مختص خودشان مانند ایسیسIsis، دیانا و جونو درمراسم «مادِربزرگ» Great Motherشرکت می کردند. معتقدان میترائیسم برای حذف زن از اسطوره آفرینش خود ، مادر همه زندگان» درباغ «پردیس» (pairidaeza) را با گاوی به نام «تنها مخلوق» جایگزین کردند. به جای حوا ، این گاو همسر نخستین مردبود. همۀ مخلوقات از خون گاو زاده شدند. با وجود زائیدن عجیب و غریب گاو تقلیدی اززائیدن زنان است . حیوان اخته و قربانی شد و خونش برای باروری سحر آمیز به ماه پاشیده شد.کرۀ ماه منشأ «خون زندگی » ماهانه زنان است .که فرزندان واقعی برروی زمین تولید کنند.
ایرانیان ، پیرایشگر جهان کفر بودند. آنان مهر پرستی را از دین اولیۀ آریائی ها برگرفتندکه چندان پیراسته و منحصر به مردان نبود. بنظر می رسد میترا خدای خورشید هندو ایرانی «مهر» یا میترا و ارونا یکی از دوازده پسر الهه ادیتی (4) لایتناهی مادرمنطقه البروج باشد. یکی دیگر از پسران ادیتی ، آریامن بود که ایرانیان نام کشور خودرا ازاو گرفته اند. پیش ازاینها ظاهراً میترای مؤنث نیز وجودداشته است . هرودوت می گوید ایرانیان الهه آسمان «مهر»یا میترا راداشتند که همسان میلیتاMylitta بزرگ مادر آسوریان بود. لیدیها میترا و آناهیتا - همسرقدیمی اش - را به هم پیوند دادندو میترا- آناهیتای خنثی (هم .زن وهم مرد) ساختندکه با عنوان سابازیوس - آنائیتیس Sabazius-Anaitis شناختندکه همان آئین رازآمیز «ماروکبوتر» آناتولی است. آناهیتا مادر آبها بود و بطور سنتی همسر خدای خورشید که اورا می زاد، بااو عشقبازی می کرد واورا می بلعید.(5)
او بزرگ مادر آناتولی به نام «ما» Maشناخته می شد. میترا روح آتش، روشنائی وخورشید بااو آمیزش کرد . بنا به اسطوره میترائی ، آب «عنصر» آناهیتا ، درتوفان ازلی جهان راغرقه کرد؛ زمانی که مردی کشتی ساخت وخود وگله اش را نجات داد. ظاهراً داستان برپایه توفان هندی مانو Manuاست که توسط اساطیر ایرانی و بابلی انتقال یافته وبعدها به صورت روایتی مخدوش و تحریف شده ازآن درسفر پیدایش کتاب مقدس سردرآورده است .(6)
طبق بحث آخرت میترائی آنچه با آب شروع می شود با آتش ختم می شود. نبرد بین نیروهای روشنائی وتاریکی درآخرالزمان ، زمین را با آشوب و آتش نابود خواهد کرد. افراد شریفی که تعالیم روحانیون میترائی را دنبال کرده اند ، به روح روشنائی می پیوندندونجات خواهند یافت . گناهکاران که آموزه های دیگررا پیروی کرده اند بااهریمن ودیگر فرشتگان رانده شده به دوزخ پرتاب خواهند شد. عقیدۀ رستگاری مسیحی تقریباً بطور کامل محصول این مبحث آخرت ایرانی است که بوسیلۀ زاهدان وگوشه نشینان سامی و خورشید پرستانی مانند سینیونها(7) پذیرفته شده وهمچنین تأثیر میترائیسم رابرانضباط سخت گیرانه سپاهیان رومی می توان دید. تحت فرمانروائی امپراتورانی چون جولیان و کومودوس، میترا حامی والای ارتش روم بود. مسیحیان باتماس مداوم با میترائیسم ، خودرا سربازان مسیح می نامیدند و منجی خودرا فروغ جهان ، رب النوع خورشید( Helios ) وخورشید دادگستر می دانستندوروزتعطیلی خودرا Sun-day (یکشنبه)جشن می گیرند، نه شنبه ( شابات یهودیان) . آنان ادعا می کردند مرگ منجی شان درروز کسوف خورشید بوده و هفت شعیرۀ میترائی را پذیرفته بودند. مانند معتقدان به میترائیسم ، مسیحیان رسم غسل تعمید را برگزار می کردند تا پس از مرگ از دنیای خاکی به آسمان بالا عروج کنند، درحالی که ناپاکان (غسل تعمید نشدگان) به تاریکی به زیر کشیده خواهند شد.
طبق بحث آخرت میترائی آنچه با آب شروع می شود با آتش ختم می شود. نبرد بین نیروهای روشنائی وتاریکی درآخرالزمان ، زمین را با آشوب و آتش نابود خواهد کرد. افراد شریفی که تعالیم روحانیون میترائی را دنبال کرده اند ، به روح روشنائی می پیوندندونجات خواهند یافت . گناهکاران که آموزه های دیگررا پیروی کرده اند بااهریمن ودیگر فرشتگان رانده شده به دوزخ پرتاب خواهند شد. عقیدۀ رستگاری مسیحی تقریباً بطور کامل محصول این مبحث آخرت ایرانی است که بوسیلۀ زاهدان وگوشه نشینان سامی و خورشید پرستانی مانند سینیونها(7) پذیرفته شده وهمچنین تأثیر میترائیسم رابرانضباط سخت گیرانه سپاهیان رومی می توان دید. تحت فرمانروائی امپراتورانی چون جولیان و کومودوس، میترا حامی والای ارتش روم بود. مسیحیان باتماس مداوم با میترائیسم ، خودرا سربازان مسیح می نامیدند و منجی خودرا فروغ جهان ، رب النوع خورشید( Helios ) وخورشید دادگستر می دانستندوروزتعطیلی خودرا Sun-day (یکشنبه)جشن می گیرند، نه شنبه ( شابات یهودیان) . آنان ادعا می کردند مرگ منجی شان درروز کسوف خورشید بوده و هفت شعیرۀ میترائی را پذیرفته بودند. مانند معتقدان به میترائیسم ، مسیحیان رسم غسل تعمید را برگزار می کردند تا پس از مرگ از دنیای خاکی به آسمان بالا عروج کنند، درحالی که ناپاکان (غسل تعمید نشدگان) به تاریکی به زیر کشیده خواهند شد.
غار - معبد میترا درتپۀ واتیکان به وسیلۀ مسیحیان در 376 میلادی تسخیر شد. مسیحیان حتی عنوان عالی ترین مقام میترائیسم «پدر پدران»Pater Patrum (8) را به خود اختصاص دادند که به پاپا و پاپ بدل شد. میترائیسم حتی دربسیاری از تعالیم مسیحیت مانوی Manichean Christianity واردشد وبیش از هزار سال بررقیب قدیمی اش ادامه داد.
جشن میترائی « عید تجلی یا خاج شویان (Epiphany ) به نشانۀ ورود روحانیون خورشید یا مُغ ها درزادگاه منجی درسال 813 میلادی بوسیلۀ کلیسای مسیحی پذیرفته شد.
جشن میترائی « عید تجلی یا خاج شویان (Epiphany ) به نشانۀ ورود روحانیون خورشید یا مُغ ها درزادگاه منجی درسال 813 میلادی بوسیلۀ کلیسای مسیحی پذیرفته شد.
برگرفته از : سایت رسانه گروهی پارس .
