توران شهرياری، چکامه سرای پرتوان ایرانی، حقوقدان و پنجمین وکیل زن در تاریخ ایران است. وی از پایه گذاران اتحادیه زنان حقوقدان ایرانی در سال 1342 خورشیدی است توران شهریاری همچنین از طرف جامعه جهانی زرتشتیان به عنوان یکی از 20 نفر زن زرتشتی که در 200 سال اخیرکه در زمینه های گوناگون در جامعه زرتشتی خوش درخشیده اند ، برگزیده شد
چکامه ای از این بانوی فرهیخته ایرانی
نگه کن به تاریخ پیشینیان * به آیینۀ روشنِ باستان
به بگذشته ها، رفته ها، دورها * به سرچشمۀ روشنِ نورها
زن و مرد، با هم برابر بُدند * زنان، کاردانانِ کشور بُدند
بسی، کار را زن گرفتی به دست * که در آن نبودیش، هرگز شکست
چو مردان به نیروی دانشوری * بگردید؛ شایسته سروری
گهی گشت الهام بخش هنر ** ز سرپنجه اش، شد هنر جلوه گر
گهی رزمجو، گه سیاستمدار ** گهی شد روان، از پی کشت و کار
گهی جای بگرفت بر پشت زین ** که برخاست، از مرد و زن آفرین
گهی کارگر شد، به میدان کار ** پذیرفت؛ گَه نقشِ آموزگار
ز دانایی و، مهر و، خودباوری ** بشد زن، سزاوار، بر مادری
چو « دغدویه »1 آن مادرِ پاکزاد ** که در پیشِ اهریمنان، ایستاد
« پوروچیستا »2، دخترِ زردهِشت ** زنی بود دانا و، نیکو سرشت
ز«رکسان»3 به یاد آر و، از «پانته آ»4
ز «موزا »5 و، « آرتا »6 و، از «ارشیا »7
گَهی «آرتمیس»8، و «کاساندان»9 شدند
گَهی، هم «پروشات»10 و، « ماندان »11 شدند
« آتوسا »12، که مامِ خشایار بود ** گرامی زنی، راد و بیدار بود
از ایران، بسی زن بپاخاسته ست ** که دیهیم ها را، بیاراسته ست
همان عهد، در گوشه ای از جهان ** چه بسیار دختر، یکان بر یکان
به دست پدر، زنده در گور شد ** بر او روز، چون شام، دیجور شد
ستم ها به زن رفت و، بیدادها ** که هرگز نخواهد شد از، یادها
ولیکن، در آن دور و، آن روزگار ** به ایران زمین بود: زن شهریار
که در رای و دانشوری، سر بُدست ** سزاوارِ دیهیم و، افسر بُدست
به شهنامه، بس بانویِ نامدار ** بُوَد نامشان؛ مایه افتخار
چنان خواهرانِ جمِ سرفراز ** یکی « شهرناز » و، یکی « ارنواز »13
« فرانک »14، زنی راد و، آزاده بود ** فریدونِ آزاده را، زاده بود
خردمند « سیندختِ » 15 فرخنده رای ** که بود آگه و، بِخرَد و، رهنمای
ز «رودابۀ»16 رادِ نیکو نهاد ** جهان پهلوانی؛ چو رستم، بزاد
چو یادآوری نام، « تهمینه »17 را ** ز شوق آکنی از نفس، سینه را
نبینی تو گُردی، چو « گردآفرید »18 ** دلیر و، خردمند و، با فرّ و شید
« فرنگیس »19، بانوی نام آوری ست ** سرافراز و، آزاده و، پاک زیست
پر آوازه « بانو گسشبِ »20 دلیر ** که بودست مردافکن و، شیر گیر
هم او، دختر رستمِ زال بود ** نکونام و، فرخنده احوال بود
« منیژه » 21، که بُد، بانویی نامور ** ز فرمانِ عشقش، نپیچید سر
« کتایون »22، که او، بانوی شاه بود ** خردمند و، دانا و، آگاه بود
« هما »23، شاه بانوی نیکو نهاد ** نمادی ست؛ از دانش و، دین و داد
به دوران ساسانیان، بارها ** سرافراشت زن، در گران کارها
ز « پورانِ »24 خسرو، نماییم یاد ** که دیهیم شاهی، به سر برنهاد
به جا مانده نامِ نکو یادگار ** ز « آزرمدُخت »25، آن زنِ شهریار
دگر « کُردیه »26، خواهری چاره گر ** که روشن روان بود و، نیکو گهر
چو برگشت بهرامِ چوبین ز شاه ** به او، روزِ سختی، نمایاند راه
خردمند؛ « شیرینِ »27 بیدار دل ** که ماه فلک شد، ز رویش خجل
نمادی ست؛ از بانویی دیده ور ** نکو چهر و، دانا و، نیکو گهر
در آن دورۀ شامخِ باستان ** گرانقدر بودند؛ یکسر زنان
در آیین زرتشت، هر مرد و زن ** بُوَد شانش از، دانشِ خویشتن
نه کمتر بُوَد؛ دختری از پسر ** گرامی تر آن؛ کو خردمند تر
( توران شهریاری)
______توضیح ______
1- دغدویه یا دوغدو : مادر مبارز زرتشت که با کرپن های زورگو به مبارزه
2- پوروچیستا : دختر کوچک زرتشت که بسیار خردمند و با هوش بود.
3- رکسانا یا روشنک : دختر داریوش سوم.
4- پانته آ: یکی از نان فداکار دوران کوروش و همسر یکی از فرماندهان سپاه کوروش.
5- موزا: یگی از زنان پرتوان دوران اشکانی و زن فرهاد چهارم و مادر فرهاد پنجم.
6- آرتادخت: وزیر خزانه داری زن در دوران اشکانیان.
7- ارشیا: از زنان نام دار دوران اشکانی.
8- آرتمیس: فرمانده یکی از ناوگان های پیروزمند سپاه خشایارشا در جنگ با یونانیان.
9- کاساندان: همسر پر توان کوروش بزرگ.
10- پروشات: یکی از زنان نامدار دوران هخامنشی.
11- ماندانا: دختر آژی دهاک آخرین پادشاه ماد که همسر کمبوجیه پدر کوروش شد.
12– آتوسا: دختر کوروش و همسر داریوش و مادر خشایارشا.
13- شهرناز و ارنواز: خواهران جمشید .
14- فرانک: همسر آبتین و مادر فریدون .
15– سیندخت: همسر مهراب کابلی و مادر رودابه و مادر بزرگ خردمند رستم.
16- رودابه: همسر زال و مادر رستم .
17 – تهمینه: دختر زیباروی پادشاه سمنگان و مادر سهراب.
18 – گرد آفرید: دختر زیباو دلاور و چابکسوار کژدهم که در مرز ایران و توران مرزبان بود.
19 – فرنگیس: دختر افراسیاب و همسر سیاوش و مادر کیخسرو .
20 - بانو گشسب: دختر دلیر رستم.
21- منیژه: دختر افراسیاب که بیژن دلباخته او بود .
22 – کتایون: همسر گشتاسب شاه و مادر اسفندیار و از نخستین زنانی که آیین زرتشت را پذیرفت.
23- هما: دختر اسفندیار و خواهر بهمن .
24– پوران یا پوراندخت: دختر پرتوان و خردمند خسرو پرویز .
25– آزرمدخت: دختر توانمند دیگر خسروپرویز.
26– کُردیه: خواهر بهرام چوبین .
27ـ شیرین: برادر زاده و جانشین مهین بانو فرمانروای ارمنستان و همسر وفادار خسروپرویز که که داستان دلدادگی خسرو پرویز و فرهاد به او مشهور است.
